Βασίλης Δημόπουλος.
Στην πρόταση για ομιλία μου προσπαθώ να δείξω τους προβληματισμούς μου σχετικά με τη διάσταση του χρόνου έχοντας ως αφετηρία τις θέσεις του Freud και του Bion για το άχρονο του ασυνειδήτου και τις διαρκείς επερωτήσεις και προβληματισμούς που αναδύονται. Στο βασικό κείμενο αναπτύσσω τις θέσεις μου μέσα από κλινικό υλικό. Οι ασυνείδητες ψυχικές διαδικασίες, γράφει ο Freud, είναι άχρονες. Εντούτοις, μελετώντας το κείμενό του για το όνειρο (1900), όπου γράφει για τους προβληματισμούς του σχετικά με τα γενέθλια, όπως και αυτά του 1913 («Το θέμα με τα 3 κιβώτια») και του 1912 («Ανοίκειο»), έχω την εντύπωση πως δεν αναπτύσσει τους ίδιους προβληματισμούς. Αν το ασυνείδητο δε γνωρίζει χρόνο, τότε μπορούμε να μιλάμε για αναπαράστασή του; Μπορούμε να αναπαραστήσουμε τον εξωτερικό χρόνο μέσω του συστήματος αντίληψη-συνείδηση, και τα ρολόγια είναι μάρτυρες. Το ρολόι, το σύμβολο t, είναι τρόποι να αναπαραστήσουμε το μη αναπαραστάσιμο το οποίο θα δημιουργούσε τον «τρόμο χωρίς όνομα»; Αν το προσυνειδητό είναι χώρος συνάντησης μεταξύ αναπαράστασης λέξης και πράγματος, η διάσταση του ρυθμού-χρόνου εγκανιάζεται μέσω του τρόπου της σύνδεσής τους. Πότε, πώς και από ποιον γίνεται η σύνδεση; Όταν ο αναλυτής προτείνει μια ερμηνεία, ή μια σύνδεση-κατασκευή, πώς και από πού συναντάει την πρώτη σύνδεση που έκανε η μητέρα μεταξύ λέξης και πράγματος; Ο ρυθμός της φωνής (μητέρα και αναλυτή), η προσωδεία, οι εκφράσεις του προσώπου, το βλέμμα, οι κινήσεις του σώματος. Ο ρυθμός στο παιχνίδι Fort-Da και στο παιχνίδι με τη σπάτουλα παραπέμπουν στους πιο πάνω προβληματισμούς. Όταν το παιδί λέει Da, είναι έτοιμο εσωτερικά να δεχτεί το αντικείμενο-μητέρα-κουβαρίστρα που έρχεται απέξω. Η προσμονή (pre-conseption) θα ήταν στη γραμμή του άχρονου, μέχρις ότου έρθει το εξωτερικό αντικείμενο, για να δώσει χώρο και χρόνο στην έννοια (conception). Αν η συνάντηση αναλυτή-αναλυόμενου δε γίνει την κατάλληλη στιγμή, τότε μπορεί ο ψυχαναγκασμός της επανάληψης να αναλάβει τα ηνία (το Da να γίνει Da-Da-Da…) ακυρώνοντας τον χρόνο. Το παρελθόν είναι πάντα εδώ. Ένας θεραπευόμενος βιαζόταν να έρθει στη συνάντησή μας και πάταγε συνέχεια το κουμπί του ασανσέρ για να κινηθεί πιο γρήγορα, αλλά στη συνεδρία ο χρόνος τού φαινόταν ατελείωτος. Αυτός ο θεραπευόμενος έκανε σχέδια, ζούσε με αυτά. Θα έρθει μια μέρα που θα τα κάνει. Η ελπίδα εδώ γίνεται αυτοσκοπός, γίνεται η ίδια αντικείμενο, όχι μέσον για να βρει το αντικείμενο. Είναι σε επιφυλακή για ό,τι γίνεται, δεν μπορεί να ξεχάσει και κοιτάζει συνέχεια το ρολόι, το οποίο ταυτόχρονα απεχθάνεται. Βρίσκεται σε διαρκή δράση, αν και το αντίθετο συμβαίνει επίσης, να μην έχει κάνει τίποτα αλλά να έχει το βίωμα ότι είναι υπερ-απασχολημένος. Ο γραμμικός χρόνος, ο χρόνος του ρολογιού, είναι άραγε άμυνα στο άχρονο του ασυνειδήτου; Αυτός ο θεραπευόμενος με ιδεοψυχαναγκαστικά συμπτώματα μού έλεγε πως, όταν άκουγε τις πρώτες νότες ενός τραγουδιού, είχε ανάγκη να τις διακόπτει στη σκέψη του και οι νότες γίνονταν περισσότερο ήχοι παρά μελωδία. Αυτό το βίωμα τού δημιουργούσε άγχος μαζί όμως με μια ασφάλεια ότι δε θα κατακλειστεί από τη μουσική. Το ασυνείδητο είναι άχρονο αλλά από πού έλκει την καταγωγή του; Δεν είναι οι προγεννήτορες; Και με τη σειρά του δε θα δώσει παράγωγα στις επόμενες γενεές; Η φυλογενετική και οντογενετική διάσταση δεν μπορεί να αγνοηθεί. Ιδού το παράδοξο. Άχρονο χωρίς όρια, εντούτοις με προγεννήτορες.